De plantenkalender van Bronbeek

In het Arnhemse park Bronbeek ligt een mozaïekperk. De verschillend gekleurde bladplanten erin beelden samen een voorstelling uit. Bovendien is dagelijks steeds de correcte datum te zien. Wat is het verhaal van dit opmerkelijke tuinsieraad?

1. Een uiting van hovenierskunst

Mozaïekperken zijn een uiting van hovenierskunst. Ze waren mode op particuliere buitenplaatsen tussen 1870 en 1914. Daarna werden ze te kostbaar door de grote hoeveelheden planten en het intensieve onderhoud. Nu komen ze vooral nog voor in openbare parken. Op Bronbeek waren in het verleden meerdere mozaïekperken te zien. De plantenkalender was de grootste en is nu nog als enige over.

2. Hoe maak je zo’n plantenmozaïek?

Het perk op Bronbeek is samengesteld uit drie soorten blad- en vetplanten. Er komen dus geen bloemen aan te pas. Samen hebben ze zeven tinten:

• geelgroen en goudgeel (alternanthera)
• licht- en donkerrood (irisine)
• grijs (echeveria)

De cijfers zijn altijd samengesteld uit de grijze rozetten van echeveria. In totaal zijn 5500 plantjes nodig. Die worden ’s winters in de eigen kas gekweekt uit stek. Het inplanten gebeurt eind mei, ruim na de IJsheiligen. Daarmee zijn twee man drie dagen bezig. Zij zorgen ervoor dat de kleuren in alle vlakken onderling en met het omringende gazon contrasteren. Het onderhoud bestaat uit bemesten, water geven en elke drie weken ‘knippen en scheren’ (foto).

3. Hoe het idee ontstond

De tuinbaas Piet van der Pol (1902-1976) wilde in 1938 bijzonder uitpakken met planten. Want in dat jaar bestond het toenmalige Koloniaal Militair Invalidenhuis op het landgoed Bronbeek 75 jaar. Hij legde een perk aan waarin gekleurde bladplanten de jaartallen 1863 en 1938 vormden. Ook plantte hij de woorden OOST INDIE WEST en de naam BRONBEEK (foto). Omdat het perk goed zichtbaar was vanaf de openbare weg werkte het als reclame. Het liet de Arnhemmers delen in de feestvreugde.

4. De eerste kalenders

Aangemoedigd door succes kwam de tuinbaas in 1939 met iets nieuws. In het mozaïekperk had hij nu boven de naam BRONBEEK een datum ingeplant, die dagelijks werd aangepast: de plantenkalender was geboren. Sindsdien ligt er elk jaar in de zomermaanden op deze plek zo’n perk met datum. In latere jaren werd het gebruikelijk in het perk bovendien een jaarthema uit te beelden.

Op de foto de kalender in 1941 met het vrijwel voltallig personeel op 30 september.

8. 75 jaar

In 2014 is het 75 jaar geleden dat de eerste kalender werd geplant. Met een propeller en de afkorting ML-KNIL gedenkt het mozaïek dit jaar dat op 30 mei 1914 de militaire luchtvaart in Nederlands-Indie begon. Bekijk het filmpje over het inplanten van dit perk.

Foto's van meer dan 40 andere plantenkalenders op Bronbeek sinds 1939 vind je op Flickr.

5. Jaarthema’s

De eerste decennia bleef het perk eenvoudig: je zag meestal alleen de naam BRONBEEK en de datum. In het jaar 1948 was er een kroon, geflankeerd door het getallen 18 en 98 (foto boven). Dit verwees naar inhuldiging van koningin Wilhelmina op 6 september 1898 en van haar dochter Juliana in 1948.

Toen Bronbeek in 1963 zijn honderdste verjaardag vierde was het perk nog steeds relatief eenvoudig: de datum en de woorden BRONBEEK en 100 JAAR. Van dit perk is een ansichtkaart bekend (foto onder).

6. Meer variatie

Vanaf eind jaren zestig kreeg het perk meer variatie. De toenmalige tuinbaas zocht jaarlijks een ander thema. Dat vond hij in de actualiteit binnen en buiten Bronbeek en in het koninklijk huis. Als hij geen thema wist maakte hij een grote kroon. Vooral vanaf eind jaren zeventig neemt de ingewikkeldheid toe. De tuinbaas tekende daarom zijn ontwerp meestal eerst op papier en zette dit met draad en bamboestokjes over in de kale grond.

7. Winters perk

In februari 1998 was er voor het eerst ook ‘s winters iets in het anders winterkale bed. Met oranjerode bloempotten was de tekst ‘BRONBEEK HEROPEND 19 FEBRUARI’ gemaakt. Dit was te zien direct na afloop van de grote renovatie van het hoofdgebouw en het park.

10. Waarde

De plantenkalender van Bronbeek is bijzonder door zijn datumaanduiding en omdat mozaïekperken bijna overal zijn verdwenen. In Arnhem en omstreken is hij na 75 jaar een begrip geworden. Compliment aan de vijf tuinbazen die tot nu toe aan de traditie van dit levende visitekaartje hebben bijgedragen.

11. Ten slotte: het geheim

En hoe komt nu die altijd correcte datum in het perk? Groeit ’s nachts uit zich zelf? Nee, het gebeurt doordat de tuinman ‘s morgens vroeg even een paar cijfers verwisselt. Want de datumcijfers zijn geplant in losse houten bakken. In totaal zijn veertien cijfers in bakken nodig om alle combinaties van de data tussen eind mei en eind september te kunnen maken.